Nadat in 1986 Koningin eenoog was verschenen, zou acht jaar later nog een andere publicatie met foto’s van Hermans volgen. Uitgeverij Thomas Rap verzorgde deze bijzondere uitgave: een doosje met zesendertig losse foto’s die als ansichtkaart konden worden verzonden, met bijgevoegd een boekje met de begeleidende tekst ‘Voordelen van de fotodoos’. De eerste en enige druk van Een foto uit eigen doos! Een hele doos vol foto’s van Willem Frederik Hermans verscheen in het voorjaar van 1994, in een oplage van 1.500 exemplaren. Deze eerste druk vormt het uitgangspunt voor de editie.
De tekstgeschiedenis van Een foto uit eigen doos! biedt een overzicht van alle in het onderzoek gebruikte documentaire primaire bronnen, met bibliografische verwijzingen naar gedrukt materiaal en beschrijvingen van niet-openbaar toegankelijk archiefmateriaal; dit onderdeel bevat bovendien uniek beeldmateriaal uit het archief-Hermans.
De tekstbezorging van Een foto uit eigen doos! bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van Een foto uit eigen doos! samenvallen met het einde van een pagina en koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.
De hieronder gepresenteerde lijst biedt een beknopt overzicht van alle overgeleverde primaire documentaire bronnen van Een foto uit eigen doos! die van belang zijn voor de tekstgeschiedenis van deze publicatie. Deze zogenaamde ‘overlevering’ bestaat per bron uit drie onderdelen: een gecodeerde aanduiding van de bron (het sigle), een korte beschrijving van de bron met een datering en, indien van toepassing, een verwijzing naar de relevante nummers in de primaire Hermans-bibliografieën Het bibliografische universum van Willem Frederik Hermans van Janssen en Van Stek (verder: JS) of Schrijven is verbluffen van Delvigne en Janssen (verder: DJ).[1] Alle niet openbaar toegankelijke bronnen krijgen een beknopte documentaire beschrijving die direct vanuit de overlevering aanklikbaar is. De bronbeschrijvingen kunnen ook in chronologische volgorde worden geraadpleegd. Deze beschrijvingen geven via een aantal illustratieve voorbeelden aan hoe Hermans zijn teksten in de loop van een groot aantal jaren herzag en gaan ook in op de rol van derden (uitgevers, redacteuren, typografen, zetters, correctoren en lezers) bij dit voortdurende proces van herzien en verbeteren.[2] Aan de beschrijvingen gaat een korte bibliografische typering vooraf: deze bestaat achtereenvolgens uit het sigle, de beknopte beschrijving van de bron, omvang, datering, een verwijzing naar de plaats van herkomst en een eventuele signatuur. Bij bronnenmateriaal uit het archief-Hermans is een afbeelding toegevoegd.
[1] Zie voor een meer uitgebreide toelichting bij de Overlevering de Inleiding bij de Tekstgeschiedenis van de roman Conserve (Volledige Werken Deel 1).
[2] Uit het archiefonderzoek voor de tekstconstitutie blijkt dat Hermans incidenteel ook wijzigingen aanbracht in teksten die in een bloemlezing werden opgenomen. Ook die krijgen een aparte bronbeschrijving. Primaire bronnen zonder inhoudelijke correcties, die wel zijn opgenomen in Het bibliografische universum, krijgen geen aparte beschrijving.
verwijst naar een afbeelding afkomstig uit het archief-Hermans/collectie Frans A. Janssen
| T1 | Twee foto’s van Linda Spierings in ‘De wintercollectie op een warme dag’ in Elegance | (1986) | (DJ 896) | |
| M1 | Kopij (foto’s) van Een foto uit eigen doos! | (1993) | |
|
| M2 | Typoscript (kopij) van ‘Voordelen van de fotodoos’ | (1993) | |
|
| P1 | Drukproef voor de eerste druk van Een foto uit eigen doos! | (1993) | |
|
| P2 | Drukproef voor de eerste druk van Een foto uit eigen doos! | (1993) | |
|
| P3 | Drukproef voor de eerste druk van Een foto uit eigen doos! | (1993) | |
|
| D1 | Eerste druk van Een foto uit eigen doos! | (1994) | (JS 436) |
M1
Kopij van Een foto uit eigen doos!
November 1993
Literatuurmuseum
WFH (Foto’s) Een foto uit eigen doos
Een map met het opschrift ‘COPY DOOS FOTO’S / WF. HERMANS’ en de tekst ‘klaar voor afdrukken’ bevat alle originele foto’s voor Een foto uit eigen doos![1] De achterzijden van de foto’s zijn merendeels voorzien van het stempel ‘PHOTO AND COPYRIGHT / W.F. HERMANS’, van een nummer in potlood en een enkele keer van een datum of een korte omschrijving van de afbeelding.
Op briefpapier van hotel Métropole, waar Hermans verschillende keren met uitgever Thomas Rap over de uitgave sprak,[2] staan voor elke foto op een apart vel specifieke zetinstructies. Het gaat hoofdzakelijk om aanwijzingen over het vergroten of verkleinen van foto’s en over het al dan niet toevoegen van kaders. Bij het portret van de Turkse schilder Fatma staat op het vel, vermoedelijk op instigatie van Hermans, de nadrukkelijke instructie dat de zwarte negatiefrand rondom de foto zichtbaar moet blijven.[3] Schetsjes tonen steeds hoe het beeld op de kaart moest worden geplaatst.
Bij de kopij bevindt zich ook het originele titelvel dat voor de uitgave werd gereproduceerd op het voorplat van het bij het doosje ingesloten boekje. [4] De kopij voor dat boekje ontbreekt in deze map, maar bevindt zich in Hermans’ archief bij de correspondentie met Thomas Rap (zie M2).
© Milo van de Pol (Huygens ING) [Terug naar overlevering]
M2
Typoscript (kopij) van ‘Voordelen van de fotodoos’
Omvang: 5 pagina’s
November-december 1993
Literatuurmuseum
WFH (Correspondentie) Thomas Rap
Bij de correspondentie met Thomas Rap bevindt zich de persklaargemaakte kopij voor het boekje dat in de fotodoos werd meegeleverd. In de korte inleidende tekst ‘Voordelen van de fotodoos’ en de lijst met titels van de zesendertig foto’s bracht Hermans enkele kleine correcties aan. Onder het overzicht ‘Andere prentkunst van Willem Frederik Hermans’ schreef hij de opmerking: ‘Op elke foto dient achterop te worden gedrukt: / Foto en kopijrecht willem frederik hermans, Brussel’.
In een fax van 12 november 1993 liet hij aan Rap laten weten dat ‘[h]et voorwoordje en de inhoudsopgave’ klaar waren, ‘Je zoudt een en ander kunnen ophalen op vrijdag 19 november.’[5] De afspraak ging niet door maar een nieuwe afspraak, op 2 december in Hotel Métropole, wel.[6]
© Milo van de Pol (Huygens ING) [Terug naar overlevering]
P1
Drukproef voor de eerste druk van Een foto uit eigen doos!
Omvang: 5 vellen
December 1993
Literatuurmuseum
WFH (Foto’s) Een foto uit eigen doos
In de map met kopij voor Een foto uit eigen doos! worden verschillende drukproeven bewaard. De oudste is een proef van 14 december 1993 voor het boekje en de adreszijde van de eerste kaart.[7] Hermans’ tekst is nog niet in pagina’s ingedeeld, maar doorlopend gezet. Een redacteur corrigeerde met pen een aantal zetfouten en Hermans bracht met potlood een tiental correcties aan. Zo wijzigde hij in zijn inleiding dat de fotodoos een idee was van Thomas Rap naar ‘een idee van de bij Thomas Rap werkzame leerling-uitgever’. Op de proef voor de adreszijde van de eerste kaart staat een aantekening van de redacteur betreffende de opmaak die moest gelden voor alle kaarten.[8]
© Milo van de Pol (Huygens ING) [Terug naar overlevering]
P2
Drukproef voor de eerste druk van Een foto uit eigen doos!
Omvang: 7 vellen
Januari 1994
Literatuurmuseum
WFH (Foto’s) Een foto uit eigen doos
In de map met kopij (M1) wordt ook een ongedateerde drukproef voor het boekje bewaard. Anders dan de eerste drukproef, is de tekst bij deze proef ingedeeld in pagina’s. De tekst is echter ongewijzigd. Hermans bracht met potlood alle correcties van de eerste drukproef over op dit exemplaar. Hij voegde geen nieuwe wijzigingen toe.
© Milo van de Pol (Huygens ING) [Terug naar overlevering]
P3
Drukproef voor de eerste druk van Een foto uit eigen doos!
Omvang: 2 vellen
Januari 1994
Literatuurmuseum
WFH (Correspondentie) Thomas Rap
Van een nieuwe proef, die werd vervaardigd op 19 januari 1994, bevinden zich slechts twee vellen in het archief-Hermans. Hermans liet op 5 februari aan Rap weten ‘een paar andere teksten’ te hebben bedacht ‘voor de nummers 26 en 27’: ‘Monumentje in het park van Trieste voor James Joyce, die Engelse les gaf aan:’ werd ‘Monumentje in het park van Trieste voor James Joyce, die Engelse les gaf aan de Berlitzschool aldaar. / Zie ook kaart 27.’[9]
Bij de twee vellen bevindt zich een begeleidend briefje van 4 februari van een medewerker van de uitgeverij: ‘In vouwe dezes de 2 pagina’s waarover Thomas u vandaag heeft gesproken. Is het mogelijk dat u uw wijzigingen of aanvullingen per fax retour stuurt?’[10] Hermans schreef op het kaartje ‘Is al gebeurd 8 feb 94’.
© Milo van de Pol (Huygens ING) [Terug naar overlevering]
[1] Twee dia’s die Hermans van fotomodel Linda Spierings maakte en die in Een foto uit eigen doos! werden gereproduceerd (foto 3 en 4) bewaarde Hermans niet bij de kopij, maar bij de andere dia’s in zijn archief. Bij de kopij zit wel een vel met aanwijzingen over hoe de dia’s moesten worden opgenomen.
[2] Het plan voor de uitgave kwam voor het eerst ter sprake toen Hermans en Rap elkaar in Hotel Métropole ontmoetten op 20 augustus 1993 (zie ook p. 486 van de editie). Op 28 oktober werd bij Métropole concreter over de plannen gesproken en op 2 december overhandigde Hermans, wederom bij Métropole, zeer waarschijnlijk de kopij aan Rap. Gegevens ontleend aan Hermans’ agenda over 1993, archief-Hermans.
[3] Foto 33 van Een foto uit eigen doos!
[4] Hermans faxte eerder een ander titelvel aan Rap met daarop de titel: ‘Een hele doos vol slechte foto’s van Willem frederik hermans’, waarbij ‘slechte’ met viltstift was doorgehaald. Hermans aan Thomas Rap, 9 november 1993, origineel en faxrapport in archief-Hermans. Een ander vel, zonder de doorhaling, bewaarde Hermans in een exemplaar van Het hoedenparadijs (signatuur WFH (Boeken) Primair/Zonder Aantekeningen/Het hoedenparadijs), waarin zich ook een recentere versie van het titelvel bevindt met de definitieve titel en handgeschreven mededeling. Zie het titelvel in de editie op p. [418].
[5] Hermans aan Thomas Rap, 12 november 1993, origineel en faxrapport in archief-Hermans.
[6] Agenda over 1993, archief-Hermans. Zie ook noot 2.
[7] Op de proef van de adreszijde van de kaart is op de drukkerij de datum 14 december 1993 gedrukt.
[8] Bij de correspondentie met Thomas Rap bewaarde Hermans een drukproef van de adreszijden van alle kaarten (36 vellen) van dezelfde datum. Hermans tekende hier met potlood op aan ’1e proef verstuurd 10 jan ‘94’ en bracht merendeels redactionele correcties aan in de titels van de foto’s die in Foto uit eigen doos! behalve in het boekje ook op de kaarten staan vermeldt.
[9] Hermans aan Thomas Rap, 5 februari 1994, origineel en faxrapport in archief-Hermans. Bij de correspondentie met Rap wordt ook een ongedateerd handgeschreven kladje van de fax bewaard. Zie voor Hermans’ beschrijvingen van foto 26 en 27 de uitklappagina na de foto’s in de editie. In Een foto uit eigen doos wijken de titels op de achterzijden van de kaarten soms af van de opsomming in het bijgeleverde boekje. Een enkele keer werd een correctie wel doorgevoerd in het boekje, maar niet op de kaart zelf. In de editie werd alleen het overzicht in het boekje gebruikt, dit leidde niet tot ingrepen.
[10] Mariken Bokeloh (Thomas Rap), 4 februari 1994 aan Hermans.
De tekstbezorging bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van Een foto uit eigen doos! samenvallen met het einde van een pagina en koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.
In de uitgave van Een foto uit eigen doos! in de Volledige Werken zijn, op grond van het kritisch onderzoek van de basistekst (eerste druk, 1994 (D1)) en de tekstvergelijking van overige primaire en secundaire documentaire bronnen die relevant zijn voor de tekstgeschiedenis, de hieronder volgende correcties in de basistekst aangebracht. Na het paginacijfer en het regelnummer van de boekuitgave wordt eerst de verbeterde lezing vermeld, gevolgd door de oorspronkelijke, foutieve lezing van de basistekst. Indien een of meer voorafgaande versies de juiste lezing hebben wordt daarna via het sigle verwezen naar de meest recente tekstversie met deze lezing.
| p. 420, r. 6 | een paar verstuurd | een paar vestuurd |
In de uitgave van Een foto uit eigen doos! valt het staartwit van de pagina nergens samen met een witregel.
In de uitgave van Een foto uit eigen doos! moet het afbrekingsteken in het hieronder vermelde woord als koppelteken gelezen worden:
| p. 419, r. 38-39 | leerling-uitgever |
Deel via Facebook
Deel via Twitter