In oktober 1974 publiceerde Willem Frederik Hermans Machines in bikini als bibliofiele uitgave bij De Eliance Pers te Zandvoort. Begin 1976 zijn er plannen voor een herdruk van het boekje bij Thomas Rap, maar daar komt het uiteindelijk niet van. Ruim een jaar later komt er alsnog een tweede druk van Machines in bikini, die cadeau wordt gedaan aan nieuwe abonnees van het opinieblad Hollands Diep. Deze tweede druk, geproduceerd door Uitgeverij De Bezige Bij, vormt het uitgangspunt voor de tekst van de editie.
De tekstgeschiedenis van Machines in bikini biedt een overzicht van alle in het onderzoek gebruikte documentaire primaire bronnen, met bibliografische verwijzingen naar gedrukt materiaal en beschrijvingen van niet-openbaar toegankelijk archiefmateriaal; dit onderdeel bevat bovendien uniek beeldmateriaal uit het archief-Hermans.
De tekstbezorging van Machines in bikini bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van Machines in bikini samenvallen met het einde van een pagina en koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.
De hieronder gepresenteerde lijst biedt een beknopt overzicht van alle overgeleverde primaire documentaire bronnen van Machines in bikini die van belang zijn voor de tekstgeschiedenis van de bundel. Deze zogenaamde ‘overlevering’ bestaat per bron uit drie onderdelen: een gecodeerde aanduiding van de bron (het sigle), een korte beschrijving van de bron met een datering en, indien van toepassing, een verwijzing naar de relevante nummers in de primaire Hermans-bibliografieën Het bibliografische universum van Willem Frederik Hermans van Janssen en Van Stek (verder: JS) of Schrijven is verbluffen van Delvigne en Janssen (verder: DJ).[1]
Alle niet-openbaar toegankelijke bronnen krijgen een beknopte documentaire beschrijving die direct vanuit de overlevering aanklikbaar is. De bronbeschrijvingen kunnen ook in chronologische volgorde worden geraadpleegd. Deze beschrijvingen geven via een aantal illustratieve voorbeelden aan hoe Hermans zijn teksten in de loop van een groot aantal jaren herzag en gaan ook in op de rol van derden (uitgevers, redacteuren, typografen, zetters, correctoren en lezers) bij dit voortdurende proces van herzien en verbeteren.[2] Aan de beschrijvingen gaat een korte bibliografische typering vooraf: deze bestaat achtereenvolgens uit het sigle, de beknopte beschrijving van de bron, paginering, datering, een verwijzing naar de plaats van herkomst en een eventuele signatuur. Bij bronnenmateriaal uit het archief-Hermans is een representatieve afbeelding toegevoegd.
[1]Zie voor een meer uitgebreide toelichting bij de Overlevering de Inleiding bij de Tekstgeschiedenis van de roman Conserve (Volledige Werken Deel 1).
[2] Uit het archiefonderzoek voor de tekstconstitutie blijkt dat Hermans incidenteel ook wijzigingen aanbracht in teksten die in een bloemlezing werden opgenomen. Ook die krijgen een aparte bronbeschrijving. Primaire bronnen zonder inhoudelijke correcties, die wel zijn opgenomen in Het bibliografische universum, krijgen geen aparte beschrijving.
verwijst naar een afbeelding afkomstig uit het archief-Hermans
| D1 | Eerste druk van Machines in bikini | (1974) | (JS 322) | |
| P1 | Drukproef voor de tweede druk van Machines in bikini | (1977) | |
|
| D2 | Tweede druk van Machines in bikini | (1977) | (JS 323) |
P1
Drukproef voor de tweede druk van Machines in bikini
Omvang: [ 1-32 ]
Maart 1977
Letterkundig Museum
Archief Uitgeverij De Bezige Bij
In het archief van uitgeverij De Bezige Bij bevindt zich een drukproef zonder correcties voor de tweede druk van Machines in bikini. Bij de proef bevindt zich ook een vel met zetinstructie, gedateerd 22 december 1976, en het omslag van het boekje. Begin december zond Hermans het manuscript voor Machines in bikini in.[1]
De drukproef bevat de definitieve tekst van de tweede druk. In januari 1977 was de proef, waar ‘niet veel fouten’[2] in zaten, al door Hermans gecorrigeerd en teruggestuurd naar De Bezige Bij, die het boekje in opdracht van het tijdschrift Hollands Diep produceerde om cadeau te doen aan nieuwe abonnees van het opinieblad.[3] Bij de drukproef bevinden zich ook enkele losse velletjes met typografische opmerkingen en berekeningen. De proef wordt bewaard in een blauwe map met daarop ‘Machines in bikini, maart ’77’. Machines in bikini verscheen medio maart 1977.[4]
© foto Rob Mostert [Terug naar overlevering]
[1] Hermans aan Geert Lubberhuizen, 2 december 1976, doorslag in archief-Hermans.
[2] Hermans aan Geert Lubberhuizen, 12 januari 1977, doorslag in archief-Hermans.
[3] Zie voor meer gegevens de Commentaar bij Willem Frederik Hermans, Volledige Werken, deel 11. Amsterdam 2008, p. 904-905.
[4] Begin maart 1977 schreef Hermans aan Frans Janssen dat Machines in bikini nog niet was verschenen; op 22 maart bericht Hermans aan Max van Rooy (Hollands Diep): ‘De boekjes Machines in bikini ontving ik inmiddels.’ Hermans aan Frans Janssen, 3 maart 1977 en Hermans aan Max van Rooy, 22 maart 1977. Doorslagen in archief-Hermans.
De tekstbezorging bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van Machines in bikini samenvallen met het einde van een pagina en koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.
In de uitgave van Machines in bikini in de Volledige Werken zijn, op grond van het kritisch onderzoek van de basistekst (D2) en de tekstvergelijking van voorafgaande boekdrukken, tijdschriftpublicaties en overige primaire en secundaire documentaire bronnen die relevant zijn voor de tekstgeschiedenis, de hieronder volgende correcties in de basistekst aangebracht. Na het paginacijfer en het regelnummer van de boekuitgave wordt eerst de verbeterde lezing vermeld, gevolgd door de oorspronkelijke, foutieve lezing van de basistekst. Indien een of meer voorafgaande versies de juiste lezing hebben wordt daarna via het sigle verwezen naar de meest recente tekstversie met deze lezing.
| p. 755, r. 35 | Voisins,’ zo schreef hij, ‘met alle | Voisins, zo schreef hij, met alle |
Op de volgende pagina’s in de uitgave van Machines in bikini valt het staartwit van de pagina samen met een witregel:
p. 754
p. 757
p. 760
In de uitgave van Machines in Bikini staan geen afbrekingstekens die als koppelteken gelezen moeten worden.
Deel via Facebook
Deel via Twitter